М. Шоқай атындағы №26 жалпы білім беретін мектеп коммуналдық мемлекеттік мекемесі
Логопедия балалардың дұрыс сөйлеу жолдарын зерттейді.
Логопед маманының кәсіби дайындығына талаптардың өсуіне байланысты дыбыс қою, дауыстың ырғағы, екпіні, интонациясына байланысты сұрақ ерекше маңызды орыналуда.
Логопед маманы әдемі сөйлей отырып балаға дұрыс сөйлеу үлгісін көрсетеді. Біз балалар мен оқушылардың дауыс бұзылысы жайлы көп айтамыз, ал бүгінгі тақырыпты мамандардың дауысы туралы сөз қозғамақпыз.
Көбінесе мұғалімдерде мынадай дауыс жетіспеушілігі кездеседі: сөздерді біріктіріп айту, сөз арасында үзіліс жасамауы, анық емес, мәнерлеп сөйлемеуі, қысқа сөйлеу диапазоны, өкпеден толық тыныс шығару арқылы сөйлемеуі, және т.б. Бұндай кешіліктердің себебі: дұрыс қалыптаспаған дауыс режимі, темекі шегу, тамақ ауруларынан кейінгі дауыс байламдары қалыпқа келмей, бірден дауысқа ауыртпалық салу, және ортада, көшеде айқайлап өлең айту, сондай-ақ жас мамандардың бір күнде 5-6 сағат сөйлеу арқылы сабақ беруі де дауыс байламдарына нұқсан келтіруінен де болады.
Бұндай жағдайда мамандарға дәрігерге қаралуы тиіс, дәрігер дауыс тыныштығына кеңес береді. Барлығымызға белгілі анық дауыс ырғағы, дұрыс әдебиеттік мәнерлеп сөйлеу, өз ойын эмоциональды жеткізу әдемі сөйлеудің негізгі компоненті болып саналады.
Мысалы: сіз балаға «Бауырсақ» ертегісін оқып беріп отырсыз, сол кезде қасқыр бауырсаққа: «Бауырсақ, бауырсақ мен сені жеймін!» деген сөйлемді дауысыңызды өзгертіп, эмоциямен, интонациямен оқысаңыз бұл балаға сол ертегінің сюжетін көз алдына елестетуіне, сол ертегінің ішіне кіріп кетуіне көмектеседі.
Жақсы дауыс дегеніміз не-бұл дауысы жуан, тек әншілердің ғана дауысы емес, дауыс жіңішке болсада жағымды бояуы бар, сөйлеу тембірі бар дауысты айтамыз. Егерде маман тез немесе өте баяу сөйлейтін болса, сіздің алдыңыздағы оқушыда, ата-аналардың балалары да қайталауы мүмкін. Логопедиялық терминде бұны «тахилалия» және «брадилалия» деп атайды. Бұндай жағдайда көп кітап оқып, үлкен аудиторияның алдына шығып сөйлейтін араторлық қасиетке ие адамдардың жұмысын тыңдап, өз сөйлеуінізді дұрыстай аласыз.
Әдемі сөйлеу үшін тек қана тіліміздің хана емес, ернімізді, жағымызды және дұрыс сөйлеу тынысын қалыптасыру керек: Бала дыбыстарды қатты шатастырады, бірнеше түзетулерден кейін сөздерді дұрыс айтпайды ма? Мәселеге ертерек назар аударып, логопедке уақытында келген дұрыс.
Ең бастысы, оны өз бетімен жібермеу және бала мектепке бармас бұрын оны түсінуге тырысу.
Дыбыстарды ауыстыру: сөйлеудегі «ш»-«с», «р»-«л» болып өзгереді. «Пальто» сөзінің орнына бала «суба» дейді; «ш» жиі «ф»-ға айналады — «шапканың» орнына «фапка» алынады;
Қиын дыбысты өткізіп жіберу: «лапа» сөзінің орнына ол «апа» алады.
Көбінесе сөйлеу бұзылыстары баланың әлсіз тыныс алуына, жақтың немесе тілдің бұлшық еттерінің дамымауына байланысты пайда болады.
Мүмкін бала қатты тамақты кеш шайнап, ұзақ уақыт емізік сорып, бөтелкеден ұзақ уақыт тамақтана бастаған шығар. Барлық бұл еді даралығын логопедиялық мәселесі.
Мүмкін, баланың фонемалық есту қабілеті дамымаған шығар.
Егер балада тілдің артикуляциялық позициясы әлсіз болса, ұрттары, әлсіз тыныс алу, сөйлеудің бұрмалануы болса, ол сөйлеген кезде ұрттарын үрлейді — сіз жаттығуды бастауыңыз керек. Кез-келген сөйлеу терапиясы мәселесін 2 айлық сабақта шешуге болады. Фонемалық есту өте тез дамиды.
Логопедиялық ойындар:
Жеңіл жаттығу: «жылқы-саңырауқұлақ-баян»
Бұлар тикуляциялық гимнастика айна алдында жасалады. Сізге аптасына кемінде 3 рет 7 минут жаттығу керек.
Еріндерді алға шығарып, ауызды аздап ашасыз да, жылқының тұяғы жерге тигендей тілмен тоқылдату қажет.
Сөйлеу кезіндегі тыныс алуды жаттықтырамыз: «Қар ұшқыны»
Мақта тілімін алыңыз, оны түтетіңіз — бұл «қар ұшқыны» болады. Ала бала болса аула ішінде қар ұшқынын әрі-бері ұшыратын желді бейнелейтін болады. Қар ұшқыны жел қайда үрлесе сонда ұшады. Бала еріндерін дөңгелетіп қар ұшқынын баяу ұшыруы тиіс. Ал тынысты бұл жағдайда мұрын арқылы алуы тиіс.
Дыбыстармен ойнау: «Дыбыстар неге ұқсайды?»
Дыбыстың нені еске салатындығын бірге ойластырыңыз, ал бала бейнелеуі тиіс:
Мысалы, «сссс» — піл секілді ысқырамыз.
«Шшшш» — дөңгелектің желі шыққандай шықылықтаймыз.
«Рррр» — ит немесе трактор секілді ырылдаймыз.
«Лллл» — ал бұл ұшақтың гуілі.
Меруерт Жаппарова,
М. Шоқай атындағы №26 ЖББМ логопеді.